Klimat dlaczego to ważne?

Dlatego, że … globalne ocieplanie to niepodważalny fakt

Często spotykamy się ze stwierdzeniem, że zmiany klimatu to tylko wymysł ekologów lub efekt medialnej kampanii strachu. Nawet Ci którzy są świadomi tego, że klimat naszej planety rzeczywiście się zmienia często mają wątpliwości co do roli człowieka w tym procesie. Czy faktycznie w tej dziedzinie jesteśmy skazani na domysły? Czy możemy to zbadać doświadczalnie? 

Naukowcy od lat zajmują się badaniem tej kwestii. Już w 1988 r. ONZ powołał Międzyrządowy Zespół do spraw Zmiany Klimatu (ang. Intergovernmental Panel on Climate Change) w skrócie IPCC. Celem jego powstania jest właśnie ocena ryzyka związanego z wpływem człowieka na klimat. Oznacza to, że tysiące naukowców systematycznie dokonuje przeglądu stanu wiedzy naukowej w tym obszarze i co kilka lat publikuje obszerne raporty.

Dlatego, że … mamy mało czasu

Ostatni raport IPCC tzw. raport trzeciej grupy roboczej (WG3) został przyjęty 4 kwietnia 2022 r. Jakie wnioski płyną z obszernego, liczącego prawie 3700 stron dokumentu?
Jim Skea, jeden z 279 autorów i autorek raportu podsumował to w ten sposób ludzkość ma dosłownie ostatnią szansę na „natychmiastową i głęboką redukcję emisji we wszystkich sektorach. Teraz albo nigdy”.
Jeszcze mamy wybór – albo szybkie redukcje emisji gazów cieplarnianych i zrównoważony rozwój albo drastyczny wzrost częstotliwości i intensywności klęsk żywiołowych …
Zagrożenia będą tym większe i bardziej prawdopodobne, im wyższy nastąpi wzrost globalnej temperatury. „Bezpieczny” próg 1,5°C jest już właściwie nie do osiągnięcia, o ile świat szybko nie przyjmie najbardziej ambitnej – a więc najtrudniejszej do realizacji – ścieżki obniżki emisji. I nawet wtedy wzrost temperatury tymczasowo osiągnie około 1,6°C w połowie stulecia. Natomiast jeśli aktualne wysiłki nie zostaną szybko wzmocnione, grozi nam wzrost temperatury od 2,8°C do 3,2°C – w zaledwie niecałe 80 lat, a więc w tempie nienotowanym w historii ludzkości i wcześniej.
Od 2018 roku, mimo wyraźnych wcześniejszych ostrzeżeń IPCC, emisje nadal rosną. Emisje ze spalania paliw kopalnych i procesów przemysłowych tymczasowo spadły w początkowej fazie pandemii, ale do końca 2020 roku ponownie osiągnęły rekordowo wysoki poziom.

Dlatego, że … możemy zapobiec katastrofie

• Aby nie przekroczyć uznawanego za względnie bezpieczny poziom ocieplenia klimatu szacowanego na 1,5°C emisje gazów cieplarnianych na naszej planecie muszą zacząć spadać od 2025 roku. Aby utrzymać ten poziom w roku 2030 światowe emisje CO2 netto muszą być mniejsze o 48% w porównaniu do roku 2019. Do roku 2050 roku powinno nastąpić wyzerowanie ilości CO2 produkowanego przez człowieka.
• Aby nie przekroczyć uznawanego za względnie bezpieczny poziomu ocieplenia klimatu szacowanego na 1,5°C należy zredukować również emisję innych gazów cieplarnianych. Dotyczy to szczególnie metanu, którego emisje trzeba zmniejszyć o 45 proc. do 2050 roku. Gaz ten, co prawda krócej utrzymuje się w atmosferze, ale wpływ jaki wywiera na efekt cieplarniany jest 28 razy silniejszy niż dwutlenku węgla w skali 100 lat.
• Sposobem na osiągnięcie takich redukcji jest znaczne ograniczenie lub nawet całkowite zaprzestanie zużycia paliw kopalnych w elektroenergetyce i zastąpienie ich niskoemisyjnymi źródłami energii, a także rozwój w zakresie efektywności energetycznej i oszczędzania energii.
• Aby ograniczyć emisje konieczne będzie przekształcenie systemu energetycznego tak, by do 2050 roku prawie cała energia elektryczna pochodziła ze źródeł o zerowej lub niskiej emisji dwutlenku węgla. Szczególnie istotne jest to w transporcie drogowym, przemyśle, górnictwie i sektorze produkcji. Takie działania pomogą zapewnić również bezpieczeństwo energetyczne.
• Jednocześnie konieczne jest wprowadzenie w życie zasad zrównoważonego rozwoju, w tym ograniczenie wylesiania; ochrona i odtwarzanie naturalnych ekosystemów, ulepszone metody uprawy roślin i hodowli zwierząt.
• Do redukcji emisji przyczyni się również ograniczenie konsumpcji oraz zapotrzebowania na usługi pasażerskie i towarowe, pomogą w tym również telepraca, cyfryzacja, zarządzanie łańcuchem dostaw oraz inteligentna i współdzielona mobilność.

Najważniejsze wnioski z raportu IPCC:

• Działalność człowieka ma decydujący wpływ na zmiany klimatu.
• Tylko człowiek może zatrzymać lub spowolnić dalsze ogrzewanie Ziemi.
• Część zmian zachodzących w wyniku zmian klimatycznych jest nieodwracalna.
• Jesteśmy o krok od katastrofalnego przegrzania naszej planety, mamy ostatnią szansę na wprowadzenie zmian.
• Nasza planeta dotąd pochłaniała duże ilości emitowanych przez człowieka gazów cieplarnianych, ale niedługo nie będzie już mogła przyjąć więcej CO2.
• Tylko odpowiednio duża redukcja emisji pomoże spowolnić zmiany klimatu.

Podsumowując: naukowcy stwierdzili, że globalne ocieplenie zachodzi i jest powodowane przez nasze emisje gazów cieplarnianych, głównie dwutlenku węgla, ze spalania paliw kopalnych, oraz że spowoduje bardzo poważne problemy.

Dlatego, że … to my odpowiadamy za zmiany klimatu

Oczywiście istnieją również naturalne przyczyny zmian klimatycznych np.

• zmienna aktywność Słońca (plamy słoneczne),
• związane z prędkością ruchu wirowego Ziemi (oddziaływanie na cyrkulację atmosferyczną)
• wielowiekowe okresy zmian klimatycznych związane np. ze zmianą kształtu orbity Ziemi lub wędrówkami kontynentów
• zmiany w wielkości kąta nachylenia osi ziemskiej względem płaszczyzny ekliptyki w cyklu 40 tys. lat.
• erupcje wulkaniczne, emitujące do atmosfery duże ilości gazów i pyłów.

Naukowcy są zgodni, że to działania człowieka są jednak kluczową przyczyną zmian klimatu .

Działalność człowieka jest źródłem dużej ilości gazów cieplarnianych. Do ich głównych źródeł należą:

• spalanie paliw kopalnych (węgiel, ropa i gaz) na potrzeby wytwarzania energii elektrycznej, transportu, przemysłu i gospodarstw domowych (tu głównym problemem jest CO2);
• hodowla zwierząt (CH4) oraz zmiany użytkowania gruntów, np. wylesianie (CO2);
• składowiska odpadów (CH4);
• wydobycie gazu ziemnego i ropy naftowej (CH4);
• fluorowane gazy cieplarniane w przemyśle.

Dlatego, że … niektóre rejony są bardziej niż inne narażone na zmiany klimatu

Cały świat będzie się mierzył ze skutkami zmian klimatycznych, ale niektóre rejony odczują to w bardziej dotkliwy sposób.

Najbardziej narażone rejony wg. przewidywań to:

• Południowa i południowo-wschodnia Europa – tereny te będą się borykać z dużym wzrostem maksymalnych temperatur, które są tam i tak wysokie oraz spadkiem ilości opadów. Przewiduje się wobec tego częste fale upałów oraz dotkliwe susze, a w związku z tym niższe plony, utratę różnorodności biologicznej i pożary lasów.
• Zachodnia Europa – szczególnie narażone będą obszary przybrzeżne i równiny zalewowe. Największe ryzyko to powodzie wynikające z podnoszącego się poziomu mórz i częściej pojawiających się ulew i sztormów.
• Ekosystemy morskie – oceany pochłaniają ciepło z atmosfery, ma to wpływ na różnorodność biologiczną i funkcjonowanie łańcuchów pokarmowych. Ponieważ niektóre gatunki są bardziej niż inne wrażliwe na zmiany klimatu, może prowadzić to do efektu domina dla innych organizmów, które są zależne od tych gatunków lub oddziałują na nie. Ingerencja w łańcuchy pokarmowe wpływa na ogólne funkcjonowanie ekosystemu, co może prowadzić do utraty różnorodności biologicznej. Im więcej CO2 trafia do atmosfery, tym więcej wchłaniają go oceany, gdzie reaguje z wodą, tworząc kwas węglowy, co prowadzi do zakwaszania.
• Obszary podbiegunowe – stwierdzono, że wzrost średniej temperatury powietrza w Arktyce w latach 1979-2019 był trzykrotnie wyższy niż średnia globalna. W Antarktyce największe ocieplenie występuje w rejonie Półwyspu Antarktycznego. W przyszłości obszary podbiegunowe również doświadczą szybkiego wzrostu temperatur powietrza i wód morskich oraz zjawiska topnienia lodu na lądzie i na morzu.

Dlatego, że … zmiany klimatu zmieniają ekosystemy

Zmiana klimatu zmienia warunki środowiskowe (np. temperaturę i wilgotność), w których żyją gatunki roślin, i wpływa na ekosystem jako całość, zmieniając w ten sposób interakcje między poszczególnymi gatunkami. Skutki zmian klimatu stanowią przede wszystkim zagrożenie dla bioróżnorodności, która już odczuwa te zmiany. Wiele gatunków ma niewielką tolerancję na zmiany warunków panujących w swoim otoczeniu i nawet niewielka zmiana warunków środowiska może spowodować ich wyginięcie. Przykład to uznana za wymarłą ropucha złota, widziana po raz ostatni w 1989 roku. Rosnące temperatury powodują przesuwanie regionów występowania ptaków i motyli o 200 kilometrów i więcej na północ. W związku z tym wiele gatunków zwierząt i roślin zmuszonych jest dokonywać zmian w swoim trybie życia. Przez ocieplenie klimatu okres wegetacyjny roślin zaczyna się średnio o ponad 2 tygodnie wcześniej, co nie współgra z okresem lęgowym wielu ptaków. Ich młode rodzą się, mając do dyspozycji mniej pokarmu. Najczęściej ocieplenie skutkuje migracjami w kierunku północnym lub na tereny położone na większych wysokościach. Opuszczone w ten sposób obszary są zasiedlane przez gatunki inwazyjne, które rozszerzyły swój zasięg występowania. Dotyczy to również gatunków ważnych z punktu widzenia handlowego, w tym np. stad ryb morskich migrujących w kierunku północnym, co stanowi wyzwanie dla rybołówstwa. Większość ekosystemów jest względnie stabilna, ale jeśli próg ich odporności zostanie przekroczony, mogą ulec nieodwracalnej destrukcji. Nie będą wtedy w stanie pełnić funkcji, które są niezębne dla trwania gatunku ludzkiego i gospodarki, tj. zapewnianie żywności, czystości wód i powietrza oraz żyzności gleb. Na ekosystemy wpływają nie tylko zmiany klimatyczne, ale również związana z nim zmiana sposobu użytkowania gruntów.

Ropucha złota Incilius periglenes

Dlatego, że … zmiany klimatu wpływają na nasze zdrowie

Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że w latach 2030-2050 na skutek zmian klimatu odnotowywać będziemy nawet 250 000 przedwczesnych zgonów każdego roku. Powodem będą częściej pojawiające się zjawiska ekstremalne, w wyniku których w Europie co roku obserwuje się około 1000 potwierdzonych przypadków uszkodzeń ciała i blisko 300 ofiar śmiertelnych. Na naszym kontynencie do zjawisk takich należą: silne wiatry, tornada i huragany oraz intensywne opady gradu i krótkotrwałe deszcze nawalne. Kolejne ofiary śmiertelne pociągną za sobą fale upałów i chłodów. Nie zawsze będzie to skutek ekstremalnie niskich bądź wysokich temperatur. Upały i chłody wiążą się bowiem z istotnym wzrostem zwiększonego ryzyka występowania bądź nasilenia się objawów chorób sercowo-naczyniowych i układu oddechowego. Ocenia się, że ryzyko zdrowotne związane z upałami jest nawet większe w okresie wiosennym, gdy pojawiają się one zanim populacja zaaklimatyzuje się do temperatur letnich.

Istnieją także pośrednie zagrożenia dla zdrowia, głównie powodowane degradacją lub zanieczyszczeniem środowiska. Na przykład powodzie mogą przenosić zanieczyszczenia i chemikalia z obiektów przemysłowych oraz ścieki. Może to prowadzić do skażenia wody pitnej i gruntów rolnych. Wyższe temperatury, łagodniejsze zimy i bardziej deszczowe lata sprawiają, że poszerza się obszar, na którym pewne owady przenoszące choroby (takie jak kleszcze i komary) mogą przetrwać i dobrze się rozwijać. Owady te mogą następnie przenosić choroby – takie jak gorączka Zachodniego Nilu, denga i malaria – na nowe obszary, gdzie wcześniej klimat im nie sprzyjał. Zmiany w fenologii, fakt że niektóre pory roku rozpoczynają się wcześniej i trwają dłużej, ekspozycja na różne alergeny jednocześnie zwiększą ilość alergii i ataków astmy.

Dużym problemem z dziedziny zdrowia psychicznego są konsekwencje związane z utratą mienia, a także poczucia bezpieczeństwa, czy z ograniczonym dostępem do żywności oraz wody przeznaczonej do spożycia.

Dlatego, że … zmiany klimatu kosztują

Sceptycy klimatyczni posługują się argumentem, że ochrona klimatu jest kosztowna i szkodzi wzrostowi gospodarczemu. Należy jednak pamiętać, że straty gospodarcze wynikające ze zmian klimatu już teraz sięgają bilionów euro. Zmiany klimatu zwiększają przecież prawdopodobieństwo wystąpienia szkodliwych zjawisk jak np. fale upałów, powodzie, susze. Ciężko zakładać, że po takich wydarzeniach gospodarka podniesie się w ciągu kilku miesięcy, bez żadnych długofalowych konsekwencji. Ekstremalne zjawiska mają przecież przełożenie na zdrowie, oszczędności i wydajność pracy oraz będą powodować długoterminowe straty gospodarcze. W naszym kraju zmiany klimatu wpływać będą z pewnością na produktywność rolnictwa. W polskich warunkach wzrost temperatur na plony może okazać się korzystny, ale zostanie to zniwelowane prawdopodobnie przez częściej występujące powodzie i susze. Możliwe jest również zmniejszenie wydajności pracy w warunkach podwyższonej temperatury.

Podsumowując:

Klimat – dlaczego to ważne?

• by ograniczyć/spowolnić zmiany klimatu
• by zaadaptować/przystosować się do zmian klimatu

Jeszcze mamy czas. Zacznijmy działać. Stop zmianom klimatu