Miasto a klimat

Informacja o liczbie mieszkańców miast

Według danych GUS  z 2021 r. w Polsce ludność miejska stanowiła 59,9 % ogółu naszego społeczeństwa, w tym w miastach liczących co najmniej 20 tys. mieszkańców 46,9 %.

Podobnie wygląda sytuacja w województwach objętych działaniami projektowymi.

W województwie wielkopolskim ludność liczyła 3496,5 tys. osób. Miast liczących co najmniej  20 tys. było 20  (Poznań, Kalisz, Konin, Piła, Ostrów Wielkopolski, Gniezno, Leszno, Luboń, Września, Swarzędz, Śrem, Krotoszyn, Turek, Jarocin, Wągrowiec, Kościań, Środa Wielkopolska, Koło, Gostyń, Rawicz) i zamieszkiwało je 1316,12 tys.,  co stanowi 37,7% ogółu.

W województwie kujawsko-pomorskim ludność liczyła 2061,9 tys. osób. Miast liczących co najmniej 20 tys. było 7 (Bydgoszcz, Toruń, Włocławek, Grudziądz, Inowrocław, Brodnica i Świecie) i zamieszkiwało je  870,8 tys.,  co stanowiło 42,23% ogółu.

W województwie warmińsko-mazurskim ludność liczyła 1416,4 tys. osób. Miast liczących co najmniej 20 tys. mieszkańców było 11 (Olsztyn, Elbląg, Ełk, Iława, Ostróda, Giżycko, Kętrzyn, Bartoszyce, Szczytno, Mrągowo, Działdowo) i zamieszkiwało je 561,6  tys., co stanowiło 39,7 5 ogółu.
Od wielu lat obserwuje się zmniejszenie liczby mieszkańców miast, a zwiększenie liczby ludności wiejskiej, które powodowane jest rozwojem ośrodków podmiejskich skupionych wokół dużych miast. Prognozy GUS przewidują iż proces wyludniania miast będzie się potęgował.

Migracja ludności z miast spowodowana jest nie tylko kwestiami finansowymi, ale także  przyczynia się do tego fakt, iż Polscy poszukują coraz częściej  miejsc do życia z dala od miejskiego zgiełku, w otoczeniu zieleni, z mniejszym zanieczyszczeniem środowiska.

Specyficzny klimat miast i dlaczego w miastach dotkliwej odczuwamy zmiany klimatu?

Na klimat miasta wpływa wiele czynników naturalnych i antropogenicznych.

Czynniki naturalne możemy podzielić na makroskopowe tj. szerokość geograficzna i mezaskopowe (lokalne) – ukształtowanie powierzchni, pokrycie terenu, występowanie cieków czy zbiorników wodnych.

Czynnikami antropogenicznymi wpływającymi na klimat w mieście są: zanieczyszczenia powietrza, emisja sztucznie wytworzonego ciepła, niska emisja, pokrycie obszaru miejskiego budynkami, ulicami, zabetonowanymi powierzchniami, a także wielkość, struktura miasta oraz liczba mieszkańców.

W miastach, szczególnie w centrum, większość powierzchni pokryta jest materiałami nieprzepuszczającymi wodę tj. beton, asfalt. Naturalna powierzchnia Ziemi zajmuje niewielką powierzchnią i  występuje  głównie w parkach lub skwerach.

Powierzchnię w mieście tworzy mozaika ułożona z różnego rodzaju materiałów. Każdy materiał ma inne albedo tj. parametr określający zdolność odbijania promieni. Powoduje to różnice w ilości ciepła pochłoniętego przez daną powierzchnię. Dla porównania albedo całego miasta wynosi 10-15%,  świeżego śniegu ponad 80%,  trawy ok. 25-30 %, betonu 10-35%, asfaltu 5-20%, cegły/kamieni 20-40%.

Na zatrzymywanie ciepła w mieście, jego kumulowanie w ciągu dnia i powolne wypromieniowanie w nocy, wpływa również układ budynków, czyli tzw. trójwymiarowa geometria.

Ważnym czynnikiem wpływającym na klimat miasta jest emisja zanieczyszczeń gazowych i pyłowych powietrza, które powstają w czasie procesów przemysłowych, w wyniku działania gospodarki komunalnej i transportu. Najczęściej największe ilości zanieczyszczeń znajdują się w centrum miasta i ich stężenie maleje w kierunku strefy podmiejskiej. W ciągu dnia największe stężenia obserwowane są w czasie kiedy występuje natężony ruch samochodowy.
W ciągu roku zanieczyszczeń w mieście jest najwięcej zimą. Spowodowane jest to wzrostem niskiej emisji i emitowania do atmosfery zwiększonej ilości dwutlenku węgla i innych szkodliwych gazów powstających w czasie ogrzewania budynków. Zimą warunki pogodowe sprzyjają tworzeniu tzw. równowagi stałej atmosfery, bo ruchy powietrza i mieszanie się ich warstw są bardzo ograniczone, a to przyczynia się do zatrzymywania zanieczyszczeń w mieście. Latem zaś głównym źródłem zanieczyszczeń w mieście jest transport.
Ważnym czynnikiem wpływającym na klimat w mieście jest emisja tzw. ciepła antropogenicznego. Dostaje się ono do atmosfery zimą w skutek ogrzewania pomieszczeń, a latem w wyniku ich chłodzenia poprzez system klimatyzacji. Ciepło to pochodzi również ze spalania surowców energetycznych, z produkcji przemysłowej i transportu.

Na terenach miejskich pokrytych powierzchniami sztucznymi, bez roślinności, parowanie jest o wiele mniejsze niż poza miastem. Opady atmosferyczne w miastach spływają w większości do kanalizacji i są odprowadzane poza miasto. A ciepło, które nie zostanie zużyte na parowanie wody dodatkowo podgrzewa masy powietrza w mieście.
Siła odziaływania czynników antropogenicznych w miastach jest zależna od warunków naturalnych obszaru, na którym zlokalizowane jest miasto, dlatego klimat miasta można ulepszać planując zabudowę miejską, tak by ograniczyć negatywne działania czynników antropogenicznych i wykorzystać walory środowiskowe tj. naturalne rozmieszczenie terenów zielonych i zbiorników wodnych, odpowiednio lokalizować zakłady przemysłowe i właściwe rozmieszczać nowe powierzchnie wodne i zielone.

Miejska wyspa ciepła

Zjawisko polegające na występowaniu na obszarach zurbanizowanych wyższych temperatur powietrza niż w otaczających je terenach niezabudowanych nazywane jest miejską wyspą ciepła.
W ciągu roku średnia temperatura w miastach jest o 0,5 °C do 3 °C wyższa niż na terenach położonych poza miastem. Najwyższe różnice temperatur pomiędzy centrum miasta, a terenami położony poza jego obrzeżami podczas pogodnych nocy w polskich warunkach wynoszą najczęściej 5-8 °C. Jednak w przypadku dużych miast w Polsce tj. Warszawy i Łodzi notowane były wartości przekraczające 10°C.
Czynnikami wpływającymi na występowanie miejskiej wyspy ciepłą są położenie miasta, pora roku, warunki pogodowe, ale też powierzchnia miasta, liczba mieszańców, funkcjonowanie miasta i jego zagospodarowanie.

Przyczynami miejskiej wyspy ciepła są:

1. Brak wilgoci w powietrzu i w podłożu spowodowany zbyt mała ilością zieleni oraz występowaniem dużej ilości powierzchni tj. ulice, chodniki, skwery wyłożone kostką czy brukiem, które nie przepuszczają wody.
2. Zanieczyszczone i nagrzane powietrze spowodowane niską emisją – ogrzewaniem domów, dużym ruchem, transportowym oraz przemysłem.
3. Utrudniona wymiana mas powietrza z terenami otwartymi otaczającymi miasto, nagromadzenie nagrzanego powietrza – wysoka zabudowa, duża ilość powierzchni betonowych magazynujących ciepło.

Co zrobić, żeby w miastach żyło się lepiej? Mitygacja i adaptacja do zmian klimatu.

Mitygacja (łagodzenie) to ogół działań, których celem jest ograniczenie emisji gazów cieplarnianych tj. jak dwutlenek węgla, metan, tlenki azotu, dwutlenki siarki itd. i zwiększenie ich pochłaniania przez ekosystemy.

Działania te mogą być realizowane poprzez:

• ograniczenie emisji zanieczyszczeń w czasie spalania paliw kopalnych i zastąpienie ich bezemisyjnymi lub niskoemisyjnymi źródłami energii,
• poprawę efektywności energetycznej,
• zmniejszenie emisji CO₂ poprzez zmianę ogrzewania na nisko- bądź zeroemisyjne,
• wymiana taboru komunikacji miejskiej na zasilany alternatywnymi źródłami energii,
• rozwój infrastruktury rowerowej,
• zastępowanie samochód osobowych z silnikami benzynowymi pojazdami, elektrycznymi lub hybrydowymi.

Adaptacja to proces dostosowania do obecnych lub oczekiwanych warunków klimatycznych i ich skutków dla gospodarki, środowiska i społeczeństwa, gdy mamy świadomość, że bez względu na wysiłki czy działania mające na celu łagodzenie zmian klimatu, zjawiska klimatyczne nadal będą dla nas coraz większym zagrożeniem.
Wiele miast i gmin w odpowiedzi na jeden z najważniejszych globalnych problemów, jakim są zmiany klimatu i potrzeba adaptacji do skutków tych zmian, rozpoczęło stosowane działania.
W ramach projektu realizowanego ze środków Programu Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 pn. „Opracowanie planów adaptacji do zmian klimatu w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców” i współpracy Ministerstwa Środowiska z 44 polskimi miastami (zamieszkiwanych przez 30 % populacji kraju) zespół ekspertów przygotował dokumenty tzw. Miejskie Programy Adoptacji do zmian klimatu (MPA). W każdym z tych miast rozpoznane zostały zagrożenia klimatyczne, przenalizowane zostały dane meteorologiczne i hydrauliczne. Największe wyzwania w zakresie adaptacji dotyczą: gospodarki wodnej, zdrowia publicznego i transportu. Przewidziano trzy grupy zadań:

• informacyjno-edukacyjne, mające na celu wypracowanie współpracy z mieszkańcami, informowanie ich o zagrożeniach i podejmowanych działaniach zaradczych;
• organizacyjne, które wymuszają zmiany w planowaniu przestrzennym, organizacji ruchu, zarządzania zasobami oraz tworzenie wytycznych postępowania w przypadku zagrożenia;
• techniczne – polegające przede wszystkim na dostosowaniu istniejącej infrastruktury miejskiej do ekstremalnych zjawisk pogodowych lub budowaniu nowej już na nie odpornej.

Przykłady działań adaptacyjnych:

• rozwój błękitno-zielonej infrastruktury (BZI), czyli zachowanie jak najwięcej terenów zielonych, zadrzewień, a także rozbudowa lokalnych systemów retencji wody, pozwalających na bardziej efektywne gospodarowanie wodami opadowymi/deszczówką na terenach zurbanizowanych,
• zmiany w zakresie gospodarki przestrzennej miasta, eliminacja powierzchni betonowych i zastępowanie jej terenami zielonymim.in budowa zielonych dachów i ścian;
• unikanie zabudowy na terenach zalewowych.

Dobre praktyki – co możemy zrobić jako mieszkańcy, żeby ograniczyć zmiany klimatu w mieście.

ogranicz konsumpcję – kupuj tylko niezbędne ci rzeczy, nie marnuj żywności

dbaj o lasy i nie niszcz roślinność leśnej

nie marnuj wody, oszczędzaj ją, zbieraj deszczówkę