Mokradła w Polsce

Według Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody mokradła to tereny błot, bagien i torfowisk lub zbiorniki wodne zarówno naturalne jak i sztuczne, stałe i okresowe, o wodach stojących lub płynących, słodkich, słonawych lub słonych. Jedna z definicji mówi, że są to obszary, których poziom wody jest bliski poziomowi gruntu, a więc pokrywająca go roślinność przystosowana jest do częściowego zanurzenia, może być okresowo zalewany, o glebach mineralnych lub organicznych. Mokradła zazwyczaj znajdują się w obniżeniach terenu, w dolinach rzecznych, rynnach polodowcowych, rzadziej na stokach czy wzniesieniach.
Mokradła w Polsce zajmują obecnie obszar ok. 43 tys. km kwadratowych, z czego na torfowiska przypada ponad 12 tys.

Obszary mokradeł, torfowisk i bagien podlegają ochronie na podstawie Dyrektywy Siedliskowej i Ptasiej – utworzone zostały Obszary Natura 2000 oraz na podstawie Konwencji Ramsarskiej – utworzone zostały rezerwaty przyrody.

Spośród występujących w Polsce siedemdziesięciu pięciu siedlisk istotnych z punktu widzenia ochrony przyrody w Unii Europejskiej (Dyrektywa Siedliskowa), obecność osiemnastu z nich jest związana z naturalnymi i półnaturalnymi krajobrazami rzek i ich dolin.
Konwencja Ramsarska jest międzynarodową umową podpisaną w 1971 r. w celu promowania ochrony i zrównoważonego użytkowania terenów podmokłych na całym świecie Konwencję podpisały 172 kraje wyznaczając ponad 2 400 obszarów.

Obszary chronione na podstawie Konwencji Ramsarskiej na terenie województw objętych projektem zlokalizowane są tylko w województwie warmińsko-mazurskim i są to:

• Jezioro Karaś – powierzchnia obszaru 815 ha, obszar obejmuje jezioro Karaś wraz z otaczającymi lasami bagiennymi. Ochronie podlegają podwodne łąki ramienicowe z bardzo rzadkim stanowiskiem ramienicy wielokolczastej. Jest to miejsce gniazdowania gatunków ptaków wodno-błotnych oraz teren wykorzystywany w okresie migracji i koczowań polęgowych awifauny.
• Jezioro Drużno – powierzchnia obszaru 3 068 ha, ochronie podlegają rośliny o liściach pływających, które tworzą zespół lilii wodnych tj. grzybieńczyk wodny i grążel żółty. Jest to miejsce gniazdowania gatunków ptaków wodno-błotnych oraz teren wykorzystywany w okresie migracji i koczowań polęgowych awifauny.
• Jezioro Łuknajno – powierzchnia obszaru 1 189 ha, ochronie podlegają siedliska podwodnych łąk ramienicowych. Jest to miejsce gniazdowania gatunków ptaków wodno-błotnych oraz teren wykorzystywany w okresie migracji i koczowań polęgowych awifauny.
• Jezioro Siedmiu Wysp – powierzchnia obszaru 1 618 ha. Ochronie podlega jezioro Oświn z zalesionymi wyspami oraz przyległe tereny podmokłe z kompleksem torfowisk wysokich, bory i lasy bagienne oraz niżowe łąki. Jest to miejsce gniazdowania gatunków ptaków wodno-błotnych oraz teren wykorzystywany w okresie migracji i koczowań polęgowych awifauny.

Usługi ekosystemowe mokradeł

Każdy rodzaj ekosystemu spełnia określone usługi są tzw. usługi ekosystemowe. Ekonomiści zajmujący się analizą ekosystemów rozróżniają cztery kategorie usług ekosystemowych:

• usługi produkcyjne, w przypadku mokradeł mamy do czynienia z produkcją m.in. żywności – rybołówstwo, rolnictwo.
• usługi regulujące, w przypadku mokradeł stan rzek i ich dolin wpływa na krążenie wody w przyrodzie, naturalne rzeki i otaczające je mokradła bardzo efektywnie wychwytują i usuwają ze środowiska zanieczyszczenia – przeważnie pierwiastki biogenne pochodzące z nawożenia terenów rolniczych.
• usługi przestrzeni życiowej, mokradła są miejscem życia wielu gatunków roślin i zwierząt.
• usługi kulturalne, mokradła, rzeki, jeziora są ważne dla rekreacji i turystyki, w tym takich aktywności jak: wędkarstwo, kajakarstwo, żeglarstwo czy obserwowanie ptaków.

Adaptacja i mitygacja w zakresie mokradeł

Działania adaptacyjne i mitygacyjne dotyczące mokradeł powinny obejmować:

• zapobieganie osuszaniu i wypalaniu mokradeł
• odtwarzanie / renaturalizacja mokradeł
• ochrona mokradeł poprzez tworzenie obszarów chronionych – Natura 2000 na podstawie Dyrektywy Siedliskowej, obszary chronione na podstawie Konwencji z Ramsar.

Dobre praktyki

Jednym ze sposobów zabezpieczenia terenów bagiennych i przywracania ich naturalnego charakteru jest pozostawienie rozlewisk bobrowych. Przykładem realizacji takiego działania są stawy bobrowe na terenie Leśnictwa Wrzosy w Nadleśnictwie Toruń. W tym przypadku na cieku Czerwona Struga bobry zbudowały kaskadę tam w wyniku czego zalewają tereny leśne i tworzą zbiorniki wód stojących. Zwierzęta utrzymują stały poziom wody w rozlewiskach. Bobry poprzez wycinanie drzew, których potrzebują do budowy tam i żeremi zmieniają skład gatunkowy roślinności, pojawiły się zarośla składające się z wierzby i brzozy. W związku z większym dostępem do światła rozrastają się trawy, turzyce i zioła sprzyjające owadom zapylającym. Powstaje strefa przejściowa pomiędzy wodą a lasem. W samym zbiorniku rozwija się rzęsa czy moczarka. W wodzie pojawiają się owady związane z tym środowiskiem, które mogą być pokarmem dla ryb i płazów. Stawy bobrowe mają ogromne znaczenie dla wielu gatunków ptaków. Zakrzewienia i roślinność bagienna sprzyja gniazdowaniu a obfitość owadów ale i innych zwierząt np. ślimaków, żab stanowi doskonałe zabezpieczenie pokarmowe. Ptaki, które możemy spotkać na takich stawach to kaczki np. krzyżówka, łabędź niemy, czapla siwa oraz samotnik. Z ssaków, które wykorzystują tereny podmokłe jako swoją ostoję można wymienić łosia. Dzięki działalności bobrów powstaje wyjątkowe siedlisko do życia dla zwierząt i roślin.

Poniżej prezentujemy kilka dobrych pomysłów na otworzenie i ochronę ekosystemów bagiennych:

• odtwarzanie drobnych zbiorników wodnych,
• zapobieganie odwadnianiu i odtwarzanie uwodnienia mokradeł,
• przywracanie roślinności typowej dla mokradeł.